Szczególne rodzaje testamentów

W dzisiejszym odcinku serii poświęconej testamentom zgodnie z obietnicą opiszę szczególne rodzaje testamentów.

Ustawodawca ustanowił, tak zwane szczególne rodzaje by umożliwić wyrażenie ostatniej woli w sytuacjach wyjątkowych, kiedy sporządzenie testamentu w jednej z form ogólnych nie jest możliwe.

Kodeks cywilny wyróżnia następujące rodzaje testamentów szczególnych.

Testament składany przy świadkach (art. 952 KC) - spadkodawca może w obliczu rychłej śmierci wydać ustne rozporządzenie na wypadek śmierci w obecności przynajmniej trzech świadków. Różnica między tym testamentem, a testamentem allograficznym polega właśnie na obawie rychłej śmierci spadkodawcy oraz na braku konieczności składania testamentu wobec urzędnika państwowego lub samorządowego, jednakże należy mieć na uwadze liczne obostrzenia dotyczące osób, które mogą zostać świadkiem takiego testamentu, ale o tym za chwilę. Kodeks przewiduje możliwość spisania testamentu przez osobę trzecią w przeciągu roku od daty odebrania go z ust spadkodawcy przez świadków gdy podpiszą go wszyscy świadkowie lub spadkodawca i dwóch świadków.

Tutaj moja mała dygresja o ile w pełni rozumiem to, że spisać i podpisać ergo poświadczyć za jego prawdziwość i autentyczność mają świadkowie, o tyle podpis składany przez spadkodawcę i świadków wydaje mi się anachronizmem skoro spadkodawca sam we własnym zakresie może sporządzić testament holograficzny i go podpisać w tym wypadku podpisy świadków są do niczego nie potrzebne. Jedyną tego typu sytuacją jaką jestem w stanie sobie wyobrazić to to, że faktycznie wisi nad spadkodawcą ryzyko rychłej śmierci i jest on zbyt słaby by spisać w całości własnoręcznie swoją ostatnią wolę (wymóg ważności testamentu holograficznego) i zwyczajnie dyktuje ją świadkom po czym opatruje podpisem, po czym podpisuje to dwóch świadków. Jednakże takie rozumowanie może i jest logiczne, lecz jeżeli drogi czytelniku doczytasz dalej obostrzenia dla osoby świadka to zrozumiesz, że taki scenariusz jest również mało prawdopodobny.

Drugim rodzajem testamentu jest testament składany przed oficerem statku powietrznego lub wodnego, który jest niejako odpowiednikiem przedstawiciela państwa na pokładzie swojego statku. Ten rodzaj rozumowania jest uwarunkowany i głęboko zakorzeniony w historii wypraw morskich oraz w dawnym prawie morza. Przejawiało się to w pojęciu, iż kapitan na statku jest pierwszą osobą po królu i jego decyzje były niewzruszalne. W tamtym czasie kapitan pełnił funkcję sędziego, notariusza oraz kata. Pozostałością tych dawnych zwyczajów są dość szerokie uprawnienia kapitana na statku wodnym vide ustawa Kodeks morski (Dz.U.2009.217.1689) oraz na statku powietrznym vide ustawa o Prawo lotnicze (Dz.U.2006.100.696). Przejawia się to również, iż w sytuacji nadzwyczajnej można złożyć oświadczenie woli przed kapitanem statku lub osobą pełniącą funkcję kapitana.

Pamiętać należy, że sporządzone w powyższej formie testamenty ważne są jedynie przez 6 miesięcy od dnia ich sporządzenia, chyba że spadkodawca zmarł w tym czasie. Jeśli natomiast nie ma możliwości sporządzenia testamentu w jednej z form zwykłych to termin 6 miesięcy ulega zawieszeniu do czasu ustania okoliczności uniemożliwiających.

Teraz jeszcze kto może, a kto nie może być świadkiem testamentowym. Zgodnie kodeksem cywilnym świadkami testamentowymi nie mogą być osoby, co do których zachodzi przynajmniej jedna z poniższych przesłanek.

1) kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
2) niewidomy, głuchy lub niemy;
3) kto nie może czytać i pisać;
4) kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
5) skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
6) osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Nawiązując do mojej wcześniejszej myśli dotyczącej testamentu składanego przed trzema świadkami, jeśli na przykład będą to członkowie rodziny, powiedzmy dzieci, którym ojciec chce przekazać swoją schedę w inny sposób niż wynikałoby to z ustaleń wcześniej sporządzonego testamentu lub inaczej niż wynika to z dziedziczenia ustawowego to dzieci jako spadkodawcy nie mogą być świadkami, a jeśli są to wszelkie zapisy jakie by ich dotyczyły są nie ważne. Jak dla mnie nieporozumienie, ale nie mnie określać wagę przepisów oraz nie mnie oceniać racjonalność ustawodawcy.

Na koniec tradycyjnie podstawa prawna dywagacji:

Kodeks Cywilny Dz.U.1964.16.93

Art. 952. § 1. Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

§ 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

§ 3. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Art. 953. Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Art. 956. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
1) kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
2) niewidomy, głuchy lub niemy;
3) kto nie może czytać i pisać;
4) kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
5) skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Art. 957. § 1. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

§ 2. Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w paragrafie poprzedzającym, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.